Jak wygląda droga edukacyjna dziecka niepełnosprawnego, w jakich placówkach może się kształcić biorąc pod uwagę różnorodność posiadanych dysfunkcji?
Ustawa o systemie oświaty zapewnia realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia. Gwarantuje dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami, a także opiekę nad tymi uczniami przez umożliwienie im realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych.
Do kształcenia specjalnego i integracyjnego dzieci niepełnosprawne kwalifikują na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego uprawnione do tego Zespoły Orzekające Poradni Psychologiczno – Pedagogicznych. Korzystanie z pomocy PPP jest dobrowolne i nieodpłatne. W poradni można skonsultować wybór formy kształcenia najlepszej dla dziecka, ale ostateczna decyzja o wyborze odpowiedniej metody nauki oraz rodzaju szkoły należy do rodziców lub opiekunów dziecka.
Nie ulega wątpliwości, że wybór drogi edukacyjnej niepełnosprawnego dziecka jest dla rodziców decyzją odpowiedzialną i trudną. Zanim jednak dokonają wyboru, przeżywają wiele rozterek. Nasuwają się im różne pytania i poszukują na nie odpowiedzi. Udział rodziców w procesie edukacji niepełnosprawnego dziecka został przez polskie prawo oświatowe potraktowany w sposób szczególny, dlatego mają oni bardzo szerokie uprawnienia. Rodzice otrzymali bowiem prawo samodecydowania. To rodzice decydują, czy ich dziecko (sprawiające określone trudności edukacyjne) zostanie zbadane przez specjalistów pracujących w poradniach psychologiczno – pedagogicznych, to rodzice decydują, czy przekazać szkole opinię postdiagnostyczną (lekarską lub psychologiczną) informującą o możliwościach i potencjale rozwojowym dziecka. To rodzice wybierają szkołę, do której ich niepełnosprawne dziecko będzie uczęszczać: ogólnodostępną, integracyjną lub specjalną. Rodzice powinni wiedzieć, do czego ma prawo uczeń niepełnosprawny. Znajomość praw dziecka niepełnosprawnego z pewnością pomoże rodzicom w dokonaniu właściwego wyboru drogi edukacyjnej ich dziecka.
Kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci/uczniów niepełnosprawnych, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Organizowane jest dla dzieci i młodzieży: niesłyszących i słabo słyszących , niewidomych i słabo widzących, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Kształcenie specjalne dzieci / uczniów niepełnosprawnych może być organizowane we wszystkich typach szkół, a więc w szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, szkołach integracyjnych i specjalnych, ponadgimnazjalnych oraz we wszystkich rodzajach przedszkoli i szkół (ogólnodostępnych i ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi).
Na wniosek rodziców Starosta zapewnia dziecku posiadającemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego odpowiednią formę kształcenia, uwzględniając rodzaj niepełnosprawności, w tym stopień upośledzenia umysłowego (dotyczy szkół specjalnych i ośrodków). Dzieci niepełnosprawne objęte są wychowaniem przedszkolnym w wieku od 3 do 6 lat na równi z niepełnosprawnymi rówieśnikami. W wieku 6 lat mają one prawo do rocznego przygotowania przedszkolnego. Pobyt dziecka w przedszkolu może być przedłużony do 10 roku życia (tylko, gdy posiada ono orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznej kwalifikujące do kształcenia specjalnego). Uczniowi niepełnosprawnemu każda szkoła (ogólnodostępna, integracyjna i specjalna) zapewnia: obowiązkowe i dodatkowe zajęcia edukacyjne zajęcia rewalidacyjne, pomoc psychologiczno-pedagogiczną (w tym w szczególności: realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego), odpowiednie warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, realizację programu nauczania oraz programu wychowawczego i profilaktyki z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy, integrację ze środowiskiem rówieśniczym, przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym, pomoc rodzicom uczniów niepełnosprawnych w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu rozwoju ich dzieci.
Indywidualizacja procesu kształcenia uczniów niepełnosprawnych następuje popprzez: możliwość przedłużenia okresu kształcenia na każdym etapie edukacyjnym, dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz realizację indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych. Dla uczniów niepełnosprawnych stwarza się możliwość wydłużenia obowiązku szkolnego: do ukończenia przez ucznia: – 18 roku życia – w przypadku szkoły podstawowej – 21 roku życia – w przypadku gimnazjum – 24 roku życia – w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej. Przy wyborze klasy należe uwzględnić potrzeby dziecka. Pojedyncze dziecko niepełnosprawne znajduje się w klasie 23-28 osobowej pod opieką jednego nauczyciela. Czas poświęcony dziecku przez nauczyciela jest więc ograniczony.Dlatego dzieci z cięższym stopniem niepełnosprawności, szczególnie z upośledzeniem umysłowym, wymagające większego wsparcia i pomocy nie radzą sobie w takich klasach. Na pokrycie wydatków związanych z zapewnieniem właściwych warunków transportu do szkoły i edukacji dziecka niepełnosprawnego gmina otrzymuje zwiększoną kwotę pieniędzy z oświatowej subwencji ogólnej. Rodzice zatem nie muszą się czuć upokorzeni, że ich dziecko ma przywileje kosztem innych dzieci. Mają obowiązek śledzić, czy przyznana forma pomocy i rozwiązań sprawdza się dla ich dziecka. Powinni też systematycznie współpracować z nauczycielem, by dziecko odnosiło sukcesy i chętnie chodziło do szkoły. To oni muszą dostarczać szkole informacji o samopoczuciu i postępach ich dziecka. Dziecko niepełnosprawne nie musi opanować takiego samego zakresu materiału i w tym samym okresie jak jego zdrowi rówieśnicy.
Klasy integracyjne funkcjonują w wielu szkołach w Polsce. Bardzo często sami rodzice są inicjatorami powstawania klas integracyjnych na ich terenie za zgodą władz gminnych. Klasa integracyjna liczy od 15 do 20 uczniów – liczba ta obejmuje od 3 do 5 dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W klasie pracuje równolegle 2 nauczycieli: jeden z przygotowaniem ogólnym, drugi ze specjalnym, którego zadaniem jest pomoc w nauce dzieciom niepełnosprawnym. Obaj nauczyciele czuwają, by klasa stawała się zintegrowanym zespołem, oraz by każde dziecko czuło się w niej dobrze i robiło postępy na miarę swoich możliwości. Dodatkowo proces kształcenia wspierają inni specjaliści: logopeda, psycholog, rehabilitant. Klasy integracyjne są poważnym wyzwaniem dla szkoły, która musi dokonywać licznych zmian programowo-organizacyjnych w funkcjonowaniu klasy, doskonali sposoby oceniania dzieci, wzbogaca ofertę pomocy dydaktycznych i usuwa wszelkie bariery. Klasy specjalne mogą być tworzone w szkołach ogólnodostępnych lub w szkołach specjalnych. Uczą się w nich dzieci najczęściej z jednym typem niepełnosprawności (np.: upośledzone umysłowo, głuche lub niedowidzące). Pozostają w grupach 5-12 osobowych (w zależności od rodzaju niepełnosprawności) pod opieką pedagoga specjalnego. Jeżeli są to klasy w szkołach ogólnodostępnych, dzieci niepełnosprawne mają możliwość kontaktu ze zdrowymi dziećmi na przerwach i podczas wspólnych uroczystości.
Proces i tempo nauczania w tych klasach są dostosowane do możliwości uczniów. Nauczanie indywidualne jest przyznawane dzieciom z cięższymi stopniami niepełnosprawności lub okresowo niemogącym uczęszczać do szkoły. Dziecko może mieć przyznane od 4 do 16 godzin lekcyjnych tygodniowo (w zależności od rodzaju szkoły). Rodzic powinien śledzić proces kształcenia. Przy nauczaniu indywidualnym istnieje możliwość udziału dziecka w wybranych lekcjach w szkole. O to również muszą zabiegać rodzice i mieć stosowne wskazania w orzeczeniu.
Rodzice mają obowiązek: zgłosić dziecko do szkoły, zapewnić regularne uczęszczanie na zajęcia (pamiętajmy, że gmina ma obowiązek zapewnić bezpłatny transport i opiekę w czasie przewozu dzieci niepełnosprawnych, uczęszczających do publicznych szkół podstawowych i gimnazjów). Jeśli rodzice nie spełnią obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, grozi im kara pieniężna. Dla dzieci niepełnosprawnych organizowane są klasy i szkoły specjalne lub integracyjne w szkołach podstawowych (od września 1999 r. także w gimnazjach) oraz szkoły zawodowe, przygotowujące do zawodu i licea profilowane. Dziecko np. niepełnosprawne ruchowo, przewlekle chore może pobierać naukę w ramach nauczania indywidualnego – w miejscu pobytu, chociaż nie jest to forma popierana przez psychologów, ponieważ izoluje dziecko od rówieśników. Przeciwwagą jest nauczanie integracyjne, które zapewnia kontakt z innymi dziećmi. Po informacje dotyczące placówek integracyjnych, można zgłaszać się do kuratoriów w całym kraju.
Każde dziecko ma indywidualne cechy charakterystyczne, zainteresowania, zdolności i potrzeby nauczania, dlatego tak trudno wskazać jeden typ szkoły jako odpowiedni dla tej grupy dzieci. Szkoła powinna dostosować się do potrzeb dziecka, a nie dziecko do typu szkoły. Rodzice powinni poszukiwać szkoły, która jest w stanie tego dokonać.
Jakub Saryczew
Fot: Facebook
