„Czy wystarczy mówić poprawnie?” „Dyskurs jako przekazywanie przekonań i forma społecznej interakcji”. „Jak stworzyć słownik?” Tak brzmiały główne wątki wykładu i warsztatów, które dr Agnieszka Małocha-Krupa z Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego przeprowadziła wczoraj w ząbkowickim Liceum Ogólnokształcącym w ramach XIX Dolnośląskiego Festiwalu Nauki. Program tegorocznej edycji imprezy edukacyjnej po raz pierwszy zawierał panel humanistyczny, a hasłem wiodącym było tytułowe „Szczęście komunikacji”.
Nauczycielki języka polskiego oraz uczennice i uczniowie byli bardzo zainteresowani kilkugodzinnymi zajęciami. Zarówno tematyka, jak i praktyczne zastosowanie informacji, jakimi dzieliła się prelegentka z uczestnikami warsztatów i wykładu, oraz forma prezentacji skutecznie przyciągały uwagę słuchających. Najpierw wszyscy mogli przekonać się, iż
język polski podlega dynamicznym zmianom.
Jednym z przejawów tego zjawiska jest rosnące znaczenie sieciowych (a więc lokowanych w internecie) zbiorów informacji o zasadach poprawności językowej i nowo powstających słowach. Prowadząca tę część zajęć zachęcała licealistów do bieżącego weryfikowania podawanych informacji poprzez smartfony. Młodzież błyskawicznie przekonała się, że zasoby sieciowe są przestrzenią, w której można znajdować oraz umieszczać treści tworzące powszechnie dostępne „podręczniki” i „słowniki” języka polskiego. Zaletą owych wirtualnych księgozbiorów jest łatwość sięgania po ich zawartość, ale też interaktywność. Użytkownicy mogą bowiem weryfikować i wzbogacać tak funkcjonujące źródła wiedzy. Młodzi byli też zachęcani do samodzielnego tworzenia słowników w oparciu o własne doświadczenia w zakresie obserwacji języka polskiego i jego przemian.
W drugiej części panelu humanistycznego, będącej wykładem połączonym z prezentacją multimedialną, dr Agnieszka Małocha-Krupa omawiała tzw. „maksymy” dobrej komunikacji. Jak bowiem zauważyła, „poprawne mówienie i pisanie” w języku ojczystym jest jedynie podstawą przekazywania i wymiany informacji, poglądów czy idei między ludźmi. Mowa więc była o maksymach: ilości, sposobu, odniesienia i jakości. Ta ostatnia zasada jest szczególnie istotna, bo wyraża przekonanie, iż racją dla przekazywania informacji jest jej prawdziwość. Na przykład
nie należy mówić tego, o czym sądzimy,
iż nie jest prawdą.
Inny zestaw „maksym” zawiera jeszcze bardziej szczegółowe wskazania, jakimi warto kierować się w sferze komunikacji. Te reguły to: takt (działaj na korzyść innych), wielkoduszność (nie zabiegaj o własne korzyści), aprobata (krytykuj raczej siebie niż innych), skromność (nie chwal się), zgodność (dąż do zgody), zrozumienie (okazuj sympatię). Wykładowczyni skoncentrowała się na problemie wykluczania osób czy grup ludzi z dyskusji ze względu na coś, co te osoby odróżnia. Jej zdaniem rośnie w Polsce znaczenie tzw. dyskursu równościowego w komunikacji społecznej. Cytując opinię jednego z językoznawców europejskich, iż dyskurs to „przekazywanie przekonań, forma społecznej interakcji, a także sposób powiązania form językowych, komunikacji i interakcji ze społecznym kontekstem”, mówczyni poruszyła zagadnienie znaczników płciowych w mowie i piśmie. Podając przykłady „ukrywania” kobiecości w słowach i zwrotach wskazujących na męskość, ujawniła tezę, że w „okresie PRL-u” nadmiernie akcentowano żeńskie końcówki w nazwach zawodów czy tytułów, niekiedy nawet narzucając je. Było to odzwierciedleniem ówczesnej ideologii nakierowanej na specyficznie pojmowaną równość kobiet i mężczyzn. Społeczeństwo reagowało najczęściej na te naciski odmową, podtrzymując styl męski, który traktowano jako bardziej prestiżowy. Współczesną pochodną tych mechanizmów jest tendencja do nieakcentowania odrębności płciowej w nazwiskach, określeniach profesji czy pozycji społecznych kobiety. Przeciwstawia się temu ideologia feminizmu, która jednak skłania do używania nienaturalnych lub kłopotliwych określeń. W tym językowym tyglu zbyt często – według pani doktor – tracimy z pola widzenia bogactwo języka polskiego, w którym tradycyjnie funkcjonowało wiele nazw z brzmieniem jednoznacznie wskazującym na płeć. Odrębnym czynnikiem, mającym regulować „płciowość” języka, są wskazania Unii Europejskiej. Jej właściwe organy systematycznie przekazują rządom zalecenia odnoszące się do tych kwestii. Dotyczą one szczególnie motywowania do używania nieseksistowskiego języka w środkach masowego przekazu, w działalności administracji publicznej i oświacie. W tej sekwencji piątkowego spotkania był czas na pytania i dyskusję, co świadczyło o zainteresowaniu problematyką wykładu.
Dr Agnieszka Małocha-Krupa, przedstawiając licealistkom i licealistom opisane wyżej zagadnienia nawiązała do
wydanego pod jej redakcją w 2015 r. „Słownika nazw żeńskich polszczyzny”. W zespole zbierającym hasła w pierwszym tego typu polskim leksykonie pracowała absolwentka Liceum Ogólnokształcącego w Ząbkowicach Śląskich – mgr Marta Śleziak,
obecnie doktorantka w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Ze względów osobistych nie mogła przybyć na spotkanie w swojej macierzystej szkole, ale – wedle opinii pani doktor – jest bardzo pracowitą i utalentowaną badaczką polszczyzny. Blisko 700-stronicowy, zawierający ponad 2100 artykułów hasłowych, słownik w unikalny sposób przybliża tzw. „feminatywy”, czyli nazwy żeńskie znane w języku polskim. Inną książką w dorobku zespołu naukowego, którym kieruje wykładowczyni, jest „Równościowy savoire-vivre w tekstach publicznych” – pozycja wydana w 2013 r.
Część trzecia humanistycznego panelu Dolnośląskiego Festiwalu Nauki w Ząbkowicach Śląskich to miła ceremonia wręczenia nagród i dyplomów dla uczennic i uczniów, którzy brali udział w przeprowadzonym wcześniej Konkursie wiedzy o współczesnej polszczyźnie. Najwyższe noty uzyskały kolejno: Dorota Świątek, Simona Burtka, Daria Pawełek, Nikola Wytwer. Nagrodami były książki naukowe z osobistymi dedykacjami prof. Jana Miodka. Dyplomy za udział otrzymali: Dominika Pakuła, Mikołaj Zapotoczny, Katarzyna Klisiewicz, Paweł Żak, Agnieszka Kurowska, Katarzyna Kulaczenko, Karolina Kret, Krystian Lorenz, Karolina Kiełb, Natalia Sęk, Dagmara Czyż, Łukasz Szypuła, Oskar Kudas, Karolina Zarówny, Katarzyna Grabas, Marta Piwowar, Wiktoria Noszczak, Julia Olbrecht, Karolina Wolanin, Paulina Prostko, Amelia Działak i Oliwia Sieradzka. Laury uczestnikom konkursu wręczyli prof. Kazimierz Orzechowski oraz dr Agnieszka Małocha-Krupa, którzy gratulowali uczennicom i uczniom, a także dziękowali polonistkom za udany przebieg humanistycznej sesji Dolnośląskiego Festiwalu Nauki w Ząbkowicach Śląskich. Na ręce Magdaleny Kotowicz, Jolanty Depczyńskiej i Urszuli Zachary przekazali wspomniane wyżej publikacje naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego. Dzień zakończył się wspólnym pamiątkowym zdjęciem i nieformalnymi rozmowami.
