700 lat wsi Suszka

700-lecie wsi, sołeckie dożynki i odpust parafialny zgromadziły w minioną niedzielę mieszkańców i gości na niemal rodzinnej uroczystości w Suszce.

To najmniejsze sołectwo w Gminie Kamieniec Ząbkowicki i jedna z najmniejszych miejscowości w Powiecie Ząbkowickim kultywuje pamięć o swojej historii, a dzięki staraniom obecnej sołtys Wandy Fedan, ta mała społeczność jest zżyta ze sobą i dba o każdą okazję, by wzmacniać się duchowo i materialnie.

Niedzielna uroczystość skupiona była wokół wspomnianych wyżej trzech okoliczności. 700. rocznicę powstania osady, jej dzieje i współczesność przedstawił w formie bardzo skrupulatnie przygotowanego wykładu Łukasz Pintal (treść tego interesującego wystąpienia, dzięki uprzejmości Autora załączamy pod fotogalerią). Pamięć o osobach, które tworzyły wielorakie dobro wsi Suszka, dziękczynienie za tegoroczne plony i modlitwa z okazji odpustu Matki Bożej Bolesnej to z kolei najważniejsze motywy liturgii mszalnej, której przewodniczyli ks. dr Radosław Kisiel – dyrektor Caritas Diecezji Świdnickiej oraz ks. dziekan Wojciech Dąbrowski. Gośćmi uroczystości byli m.in.: wójt Gminy Marcin Czerniec oraz radni: Bernadeta Chodasewicz, Dominik Krekora i Ryszard Kleniuk.

Szczególnym akcentem kończącym oficjalną część uroczystości było poświęcenie odnowionych schodów prowadzących do świątyni oraz tablicy upamiętniającej jubileusz 700-lecia Suszki. Później przy stole, przygotowanym przez gościnne Koło Gospodyń Wiejskich, wspominano niektóre epizody z ostatnich kilkudziesięciu lat społeczności sołeckiej i rozmawiano o ambitnych planach na przyszłość. Mimo pochmurnej tego dnia pogody, nastroje w Suszce były bardzo ciepłe i pozytywne. Można ten dzień podsumować przysłowiem: „Wsi spokojna, wsi wesoła, który głos twej chwale zdoła.”

Czcigodni Księża, Szanowny Panie Wójcie, Panie i Panowie Radni, Pani Sołtys, Drodzy mieszkańcy sołectwa Suszka, mieszkańcy Kamieńca  Ząbkowickiego i okolic.

Zgromadziliśmy się dzisiaj w kościele Matki Bożej Bolesnej w Suszce, gdzie spotykamy się każdej niedzieli na wspólnej modlitwie.  Dzisiejszy dzień ma bardzo uroczysty i wyjątkowy charakter, świętujemy dziś odpust tej najmniejszej w naszej parafii świątyni, świętujemy dożynki tego najmniejszego sołectwa w gminie Kamieniec Ząbkowicki, obchodzimy w końcu okrągłą rocznicę 700 – lecia istnienia tej właśnie wsi – sołectwa Suszka.

W tym roku mija dokładnie 700 lat istnienia historycznie potwierdzonej osady, w której obecnie się znajdujemy. Chociaż pierwsze wzmianki o tej wsi sięgają okresu średniowiecza, to warto na samym początku wspomnieć o pradziejach tej wsi. Czasy prahistoryczne Suszki są niewątpliwie bardzo interesujące, w dotychczas prowadzonych badaniach archeologicznych na gruntach tej wsi ustalono aż 18 stanowisk archeologicznych, co jest bardzo ciekawe w zestawieniu z pobliskimi Pilcami, gdzie nie ustalono żadnego stanowiska, niedokonanych spektakularnych odkryć. Na samym terenie wsi Suszka udało się zlokalizować ślady osadnictwa z epoki brązu, kamienia, kultury łużyckiej, okresu wpływów rzymskich, czy wczesnego średniowiecza. Odnaleziono wiele ciekawych elementów, w tym fragment figurki ludzkiej z główką o wysokości 4,5 cm, wykonaną z gliny. Zabytki znalezione podczas wykopalisk przed jak i po II wojnie światowej znajdują się między innymi w Katedrze Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Pierwsza historycznie potwierdzona informacja o Suszce znajduje się w dokumencie z 4 czerwca 1316 roku, dokument ten sporządzony w Nysie mówi nam o tym, iż Henricus miseracione divina episcopus Wratislaviensis, czyli dosłownie Henryk Biskup Wrocławski, Boskie Miłosierdzie (chodzi oczywiście o ówczesnego biskupa Wrocławskiego Henryka z Wierzbnej zmarłego w 1319 roku) potwierdza prawo dotyczące poboru dziesięcin, przez klasztor kamieniecki. Wśród wymienionych nazw miejscowości, pada nazwa Harta, czyli dzisiejsza Suszka.

Następny dokument, w którym wzmiankowana jest nasza wieś pochodzi z 30 marca 1344 roku, dokument ten sporządzony w Paczkowie informuje nas o tym, że Mikołaj, książę Śląska i pan Ziębic, oświadcza, że w jego obecności rycerz Henryk de Hugowicz nadał swoim synom prawa książęce i prawa dominialne we wsiach klasztornych, między innym we wsi Suszka.

Ze źródeł wiadomo również, że w okolicach Suszki i Pilc istniał młyn, o którego własność toczył spór klasztor kamieniecki, oraz dziedziczny wójt Ząbkowic.

Kolejne średniowieczne dokumenty klasztoru kamienieckiego wzmiankują o Suszce, ale w każdym z nich możemy zauważyć jak ewaluowała nazwa tej osady. Dla przykładu dokument z 21 sierpnia 1369 sporządzony w Kłodzku, wspomina o budowie przeprawy przez rzekę Nysa, pomiędzy Pilcz i Hartham, (czyli między Pilcami i Suszką).

Wieś od 1403 roku należała do klasztoru cystersów w Kamieńcu, dokument z 28 maja tego roku informuje o tym, że książę Jan potwierdza zakup wsi Hartha, (czyli Suszka) ze wszystkimi dotyczącymi ją prawami przez kamienieckich cystersów od poprzedniego jej właściciela.

Wieś do 1810 roku, do czasu sekularyzacji, należy do klasztoru kamienieckiego. W XIV wieku, księstwo ziębickie, wraz z nim klasztor kamieniecki a więc i Suszka przechodzą pod panowanie czeskich Luksemburgów. W roku 1526 bitwa z Turkami pod Mohaczem zmieniła oblicze Śląska, który na mocy wcześniejszych ustaleń po śmierci Ludwika Jagiellończyka przeszedł w ręce Habsburgów, pozostając w nich aż do 1742 roku.

W tym czasie wieś rozwijała się, choć pozostawała wciąż niewielka. W wyniku wojny trzydziestoletniej (1618-1648), oraz epidemii, która po niej wybuchła wieś wyludniła się. W roku 1687 powstał kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej, później przebudowany. Od tego czasu, aż do lat 50. XX wieku wieś należała do parafii św. Anny w Przyłęku. W XVIII wieku wieś miała charakter typowo rolniczy, z niewielka ilością drobnych rzemieślników, zamieszkiwali ją kmiecie, zagrodnicy i chałupnicy.

Spokojne życie Śląska przerwało wkroczenie na jego teren wojsk pruskich w 1740 roku. Ostatecznie na mocy układów pokojowych Śląsk (a wraz z nim Suszka) przeszedł pod panowanie Pruskie i pozostał w Rzeszy, aż do 1945 roku.

Po sekularyzacji klasztoru cystersów Suszka przeszła pod władanie królowej niderlandzkiej Wilhelminy Pruskiej, a następnie w 1838 na rzecz jej córki znanej nam Marianny Orańskiej.

W 1837 roku kościół został przebudowany przez dziedzicznego gospodarza karczmy Sandera. Wtedy to świątynia przybrała obecną formę, z wieżą, bez szczególnego detalu architektonicznego utrzymaną w prostej formie. Niestety do dziś nie zachowało się jego pierwotne wyposażenie, które po II wojnie światowej zostało przeniesione do innych kościołów, czego przyczyną było zawalenie się sufitu i katastrofalny stan obiektu (kościół był, bowiem nieczynny do lat 80. XX wieku). Oryginalny jest natomiast obraz MB Bolesnej, oraz monstrancja (oba zabytki są XIX wieczne), jak również fisharmonia Pianofortefabrik Sttugart, która wraz z monstrancją przez wiele lat znajdowała się w kościele w Pilcach i powróciła tu po jego likwidacji.

Również z XIX wieku pochodzą inne sakralne zabytki we wsi. Najciekawszy i najbardziej warty zobaczenia jest krucyfiks znajdujący się przy obecnej świetlicy wiejskiej, pięknie zdobiony, zawierający wizerunki świętych pochodzi z 1816 roku. Również kamienny XIX wieczny krucyfiks znajduje się w dolnej części wsi nieopodal koryta Nysy. Ciekawa jest także kapliczka słupowa wznosząca się przy drodze z Suszki do Kamieńca, wzniesiona została przez rodzinę Klinke w 1864 roku. Pod koniec XIX wieku Suszka przekształciła się w samodzielną gminę wiejską, w tym czasie należała do administracyjnego i policyjnego okręgu w Przyłęku. W latach 70. XIX wieku rozpoczęto budowę linii kolejowej z Wrocławia do Międzylesia, zaś 8 czerwca 1873 roku do Suszki wjechał pierwszy pociąg. Na przełomie XIX i XX wieku powstały znajdujące się nieopodal zabudowania kolejowe (niektóre już nieistniejące), jak również zabytkowy most drogowy ceglano-kamienny przy drodze prowadzącej do Pawłowic.

W tym czasie we wsi istniała karczma, której dziedzicem był właściciel sołectwa Tobias Sander. Zabudowania karczmy, dziś nieistniejące znajdowały się przy drodze w kierunku Pilc.

Na przełomie lat 20 i 30 XIX wieku prowadzono prace rzeczne, doprowadzając do przesunięcia koryta Nysy bliżej Suszki, a w roku 1911 wybudowano most łączący Pilce i Suszkę, który został zniszczony przez Powódź Tysiąclecia w lipcu 1997 roku.

Już od połowy XIX wieku we wsi istniała niewielka szkoła. Była to jednoizbowa szkoła powszechna, mieszcząca również mieszkanie nauczyciela. Placówka ta funkcjonowała do 1945 roku. Budynek dawnej szkoły zachował się do dnia dzisiejszego, obecnie to dom prywatny. Po wojnie dzieci z Suszki uczęszczały do Szkoły Podstawowej w Pilcach, aż do 1972 roku, po jej likwidacji do Ożar, a od kilkunastu lat do Kamieńca Ząbkowickiego.

Również przed II wojną światową we wsi istniała straż pożarna, której strażnica znajdowała się niedaleko dzisiejszej świetlicy. Z dokumentacji wynika, iż w roku 1945 do straży należało 8 członków, jej komendantem, ostatnim za czasów niemieckich był pan Alfred Fischer, jednostka dysponowała drobnym sprzętem. Po wojnie pierwszym polskim komendantem straży w Suchym Borze, (czyli w Suszce), był pan Julian Sarzyniec. Wg relacji mieszkańców, również ta jednostka złożona już z polskich strażaków udała się z pomocą by gasić płonący kamieniecki pałac w 1946 roku. Następnie jednostkę zlikwidowano.

W lutym 1900 roku nastąpiła zmiana nazwy miejscowości z dotychczasowej Harta na Dürr-Harta. Ta właśnie nazwa Dürr Harta, obowiązywała do 1945. Wg zachowanych spisów ludności w 1900 roku wieś zamieszkiwało 158 mieszkańców, natomiast na dzień 01.12.1910 w Dürr Harcie mieszkało 141 mieszkańców. Po I wojnie światowej, w której również walczyli mieszkańcy Dürr Harty, liczba mieszkańców zmniejszyła się i w 1933 wynosiła 127 osób. W tym czasie wieś należała do parafii rzymskokatolickiej w Przyłęku (wówczas Frankenberg), a do ewangelickiej w Kamieńcu (wówczas Kamenz), choć trzeba przyznać, że we wsi mieszkało niewielu ewangelików, skoro w całym ówczesnym powiecie ząbkowickim katolicy stanowili 75 %, ewangelicy 23 %, wyznawcy innych religii (w tym żydzi 2%).

15 sierpnia 1945 roku do Suszki przybyli pierwsi osadnicy z centralnej i wschodniej Polski. Niestety nie można w 100% potwierdzić wszystkich osób, gdyż brakuje kompletnych informacji na ten temat, toteż niestety może się zdarzyć, iż kogoś pominąłem, za co z góry przepraszam. Do pierwszych osadników, którzy przybyli do Suszki w 1945 należeli:

• Mozolewski Leon,

• Harasiuk Andrzej i Ludwika,

• Maciak Józef i Elżbieta wraz z dziećmi,

• Owczarczyk Piotr i Agnieszka,

• Balicki Piotr,

• Balicka Albina,

• Mozolewska Helena,

• Nastała Michał i Aniela,

• Szabat Michał,

• Harasiuk Stanisław i Agata,

• Kobryń Jan i Maria,

• Koguc Wojciech, Helena i Eugeniusz.

W 1946 do Suszki przyjechali:

• Hutnik Michał i Anna,

• Gładysz Aleksander,

• Mozolewska Zofia,

• Termena Jan i Helena.

W latach 1947-48:

• Gładysz Anna,

• Boczar Stanisław i Helena,

• Ryczko Tomasz i Władysława.

To właśnie pierwsi osadnicy pochodzący z powiatów Biłgoraj, Nowy Sącz, Tłumacz, Monasterzyska i innych, budowali polskość na tych ziemiach odzyskanych, tutaj w Suszce. Po wojnie zmieniono niemiecką nazwę wsi Dürr Harta na Suchy Bór, zaś stacja kolejowa nosiła nazwę Suchy Bór koło Kamieńca. Zanim powstała obecna nazwa wsi Suszka, obowiązywała jeszcze przez krótki czas nazwa Gołogóra.

Jak już wspominałem pierwsi osadnicy przybyli tutaj w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, to jest 15.08.1945 i do wiosny 1946, więc prawie rok przebywali tutaj z niemieckimi mieszkańcami. Wtedy to również w naszej wsi mieszkało najwięcej ludzi w jej potwierdzonych źródłowo dziejach. Wg spisu w ty czasie Suszkę zamieszkiwało 131 niemieckich mieszkańców i 60 polskich osadników, co oznacza, że wówczas Suszka liczyła aż 191 osób. Suszka należała wtedy do gminy w Galanowie (czyli Goleniów Śląski). Wówczas to w miejscowym kościele w Suszce i w Pilcach odbywały się Msze i nabożeństwa w języku niemieckim, na które co dwa tygodnie, tak jak przed wojną przybywał proboszcz z Przyłęku, ks. Vinzens Groeder.

Już 3 tygodnie po zasiedleniu Suszki przez Polaków odbyły się wybory na sołtysa, 8 września 1945 pierwszym sołtysem Suszki (wówczas Suchego Boru) został pan Piotr Balicki, który pełnił tę funkcję do końca 1948 roku. Po nim sołtysem został pan Jan Termena, a po jego śmierci jego syn pan Adam Termena. Następnie przez dwie kadencje Sołtysem był pan Jan Rogowski, a po nim już od kilkunastu lat tę funkcję sprawuje obecna wśród nas pani Wanda Fedan.

Przez wiele lat we wsi istniał sklep, początkowo znajdował się on w budynku przy wjeździe od strony Kamieńca, a sprzedawał w nim pierwszy kierownik żwirowni w Pilcach, pan Lindner. W późniejszym czasie sklep zmieniał siedzibę, w latach 70. Gminna Spółdzielnia Samopomic Chłopska postawiła we wsi budynek sklepowy, (który stoi do dziś). Po rozwiązaniu GS-u sklep przeszedł w ręce prywatne, potem został zlikwidowany. Również świetlica wiejska zmieniała swoją siedzibę, początkowo znajdowała się w budynku gospody, potem na miejscu sklepu. Od 2013 roku wieś może poszczycić się pięknym budynkiem nowej świetlicy, wybudowanym przez Gminę Kamieniec Ząbkowicki.

We wsi istniały też mniejsze lub większe zakłady pracy. Do nich należy zaliczyć tzw. Otaczarnię, gdzie wytwarzano masę asfaltową, zakład ten mieścił się przy drodze do Przyłęku, istniał na przełomie lat 70. i 80. i zatrudniał około 40 osób. W pobliskich Pilcach zaczęto eksploatować kruszywa mineralne. Po wojnie filią Wrocławskich Zakładów Eksploatacji Kruszywa stała się żwirownia PILCE-SUSZKA, a w Suszce, przy drodze do Kamieńca mieściła się bocznica kolejowa służąca potrzebom żwirowni.

W latach 50. we wsi powstała Spółdzielnia Rolnicza „Przełom”, następnie istniało kółko rolnicze, którego pierwszym prezesem był pan Stanisław Harasiuk.

We wsi prężnie działało KGW ostatnio reaktywowane, a także drużyna piłkarska „Kruszywo Suszka”.

Do lat 50. XX wieku Suszka należała do parafii w Przyłęku, wtedy to z posługą religijną przybywali ks. Nowak, oraz ks. Szczepan Smarzych. Wtedy też kościół w Suszce zamknięto, a mieszkańcy udawali się na nabożeństwa do pobliskiego kościoła Matki Bożej Pocieszycielki w Pilcach. W latach 50. wieś przeszła do parafii św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Ożarach, wówczas jej proboszczem od 1957 roku był ks. Stanisław Możejko (zmarły w 1969 roku), po nim funkcje te sprawował ks. Michał Michniak (zmarły w 1995 roku). W latach 70 funkcję te sprawował ks. Antoni Misiukiewicz (obecnie już na emeryturze).

W latach 1980-1991 proboszczem parafii Ożary był zmarły w 2002 roku ks. Kazimierz Kloc, to właśnie za jego kadencji odremontowano i uruchomiono ponownie Kościół w Suszce, od tej pory raz w miesiącu mieszkańcy Pilc i Suszki gromadzili się tutaj na nabożeństwie, a pozostałe niedziele w Pilcach. W latach 1991-1993 przybywał tu na Msze święte ks. proboszcz Andrzej Szafulski (obecnie proboszcz parafii św. Kazimierza we Wrocławiu), a po nim do 2002 roku ks. Marek Połochajło (obecnie proboszcz i dziekan w Lądku Zdrój), za czasów ks. Połochajły miała miejsce tragiczna powódź 1997 roku w Pilcach, która również dotknęła mieszkańców dolnej części Suszki. W 1999 roku zlikwidowano wieś Pilce, toteż niewielka część wyposażenia kościoła w Pilcach trafiła do Suszki, również dwie rodziny z Suszki wraz z pilczanami wysiedlono do Kamieńca Ząbkowickiego. W tym czasie dokonano remontu dachu świątyni w Suszce. Do 2004 roku do Suszki przybywał obecny proboszcz w Ożarach ks. Józef Mardyła, z powodu likwidacji mostu na Nysie Kłodzkiej między Pilcami i Suszką, droga z Ożar do Suszki znacznie się wydłużyła, wtedy to Suszka przeszła administracyjnie do parafii w Kamieńcu Ząbkowickim.

To już trzecia parafia w historii Suszki. Wówczas to proboszczem był ks. Rafał Kozłowski. Za czasów jego duszpasterzowania generalnie wyremontowano a właściwie odbudowano zakrystię, w 2011 roku dokonano generalnego remontu wnętrza świątyni, dobudowano parking przy świątyni, dokonano liczne prace konserwatorskie. Od 2013 roku proboszczem kamienieckim jest ks. Wojciech Dąbrowski, dzięki obecnemu tutaj księdzu proboszczowi pomalowano na zewnątrz świątynie, wyremontowano wieżę z hełmem, dokonano konserwacji obrazu Matki Bożej Bolesnej, monstrancji, oraz w tym roku odrestaurowano i przebudowano schody wejściowe do świątyni, które za chwilę zostaną poświęcone przez księdza dziekana.

Obecnie Suszka liczy 65 mieszkańców (to dane na dzień 6 marca 2015 roku), w ubiegłym roku we wsi odnotowano niestety 2 zgony i zero urodzeń. Suszka pozostaje, więc najmniejszą wsią gminy Kamieniec Ząbkowicki, piękną i spokojną. Tak jak pisał  Stanisław Wyspiański:

Niech na całym świecie wojna,

byle polska wieś zaciszna,

byle polska wieś spokojna.

Łukasz Pintal