Sztuka wydawania książek – „50 na 50”

50 lat temu w Muzeum Narodowym we Wrocławiu powstał Dział Sztuki Wydawniczej. To pierwsza i jak dotąd jedyna w Polsce muzealna kolekcja gromadząca w tak szerokim zakresie artefakty związane z procesem publikowania. Jubileuszowa wystawa „50 na 50” jest doskonałą okazją do zaprezentowania bogactwa i różnorodności jej zbiorów – książek, ilustracji, krojów pisma, makiet wydawniczych i innych unikatowych obiektów przynależących do świata książki, druku i pisma.

Kiedy w 1972 roku Teresa Odrowąż-Pieniążek, pierwsza kustoszka Działu Sztuki Wydawniczej Muzeum Narodowego we Wrocławiu, określiła sztukę wydawniczą jako zespolenie w jedną całość szaty graficznej i zdobnictwa z treścią książki i stworzenia z niej jednolitego dzieła sztuki, była to zupełna nowość. Do tej pory mówiło się o sztuce książki, książce artystycznej, książce pięknej, sztuce druku, projektowaniu graficznym… Dzisiaj – 50 lat później – wiadomo, że treść pojęcia sztuki wydawniczej jest znacznie bardziej nieuchwytna, co najdobitniej pokazuje zróżnicowana kolekcja tego działu. Składają się na nią książki i czasopisma o wysokich walorach artystycznych i estetycznych, a także makiety wydawnicze i techniczne książek, oryginały ilustracji książkowych oraz szkice liternicze i projekty pism, wyjątkowo cenne cymelia czy przykłady unikatowych obiektów ze świata książki artystycznej. Muzeum Narodowe we Wrocławiu jest instytucją kultury prowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Z tego bogactwa na 50. wystawę w historii działu wybrałem 50 eksponatów – po jednym dla każdego roku – którym towarzyszy dodatkowo ponad 150 innych, uzupełniających obraz pięćdziesięciolecia tej kolekcji. Ułożone chronologicznie nie opowiadają jednak o samej sztuce i historii książki, dlatego dodatkowo poprzez ekspozycję prowadzi kilka ścieżek tematycznych. Są to tematy szczególnie zajmujące podczas zgłębiania bogactwa uniwersum publikacji. Te ścieżki to: historia książki, kroje pism, oprawy, projektowanie książek, książki dla najmłodszych i książki artystyczne – tłumaczy kurator ekspozycji dr Jakub Maciej Łubocki.

Widzowie zobaczą między innymi najstarszy obiekt w zbiorach Działu – sumeryjską tabliczkę z pismem klinowym powstałą przed ponad czterema tysiącami lat w Mezopotamii. Inne obiekty ważne dla historii książki w Polsce to reprint najstarszego znanego polskiego druku – kalendarza astronomicznego na 1474 rok – czy tekst Jana Długosza wydrukowany w 1511 roku przez Jana Hallera. Prezentowane będą pierwsze współczesne polskie kroje pisma o charakterze narodowym zaprojektowane w dwudziestoleciu międzywojennym. Antykwę Jeżyńskiego zobaczyć będzie można w jednej z niewielu książek zadrukowanych tym krojem w 1929 roku, zaś Antykwę Półtawskiego reprezentować będzie pierwsza publikacja złożona z jej wykorzystaniem w 1933 roku. Od rękopisu, przez projekt graficzny i techniczny, aż do gotowej publikacji – pokazane zostaną wszystkie etapy powstawania książki. Będzie można zobaczyć projektowane przez uznanych artystów okładki, obwoluty i ilustracje. Na przykład ilustrację Tadeusza Gronowskiego do „Pana Tadeusza” z 1950 roku czy obwolutę ilustrowaną przez Waldemara Świerzego. Zaskoczy mnogość technik i rodzajów bogato zdobionych opraw – ręcznie malowanych i złoconych.

Losy kolekcji Działu Sztuki Wydawniczej Muzeum Narodowego we Wrocławiu to istotny element dziejów tej instytucji. Utworzony 12 grudnia 1973 roku – równo 50 lat temu – spełnił pokładane w nim nadzieje. I chociaż nie uzyskał pierwotnie planowanej autonomii, i ostatecznie nie awansował do rangi odrębnego oddziału Muzeum Narodowego we Wrocławiu w formie Muzeum Sztuki Książki, to powiększał swoje zasoby w sposób doprawdy imponujący. Kolekcja ta wyróżnia się zarówno niezwykłą różnorodnością, jak i bogactwem, a nasza wystawa jest swoistym rodzajem hołdu złożonym tym, którzy tworzyli tę kolekcję, dbali o jej pomyślny rozwój i bardzo świadomie ją powiększali – mówi dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu dr hab. Piotr Oszczanowski.