#MiejscaKultury Dolnego Śląska – Opactwo Cystersów w Lubiążu

To największe opactwo cysterskie w na świecie! Nazywane jest arcydziełem śląskiego baroku. Znajduje się w malowniczo położonej w zakolu Odry wsi. Opactwo Cystersów w Lubiążu to #MiejsceKultury Dolnego Śląska, które dziś przedstawiamy w naszym cyklu.

Historia Opactwa Cystersów w Lubiążu

Gród w Lubiążu, zlokalizowany nad jedną z najstarszych przepraw rzecznych przez Odrę, sięga czasów wczesnofeudalnych. Już w XII wieku uważany za bardzo stary. To właśnie tam w 1163 roku z Pforty nad Saalą w Turyngii przybyli pierwsi Cystersi. Do Lubiąża sprowadził książę Bolesław I Wysoki. Na początku XIII wieku zorganizował swoje filie: w Mogile pod Krakowem – 1222, w Henrykowie – 1227, w Kamieńcu Ząbkowickim – 1249 oraz przejął opiekę nad klasztorem Cysterek w Trzebnicy.

XIV wiek to czas wielkiego rozwoju gospodarczego i kulturalnego średniowiecznego opactwa, będącego wówczas centrum produkcji literackiej i historiozoficznej Śląska. Jego posiadłości dzięki licznym darowiznom i zakupom sięgają od Wielkopolski przez Śląsk do Małopolski.

Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej, za rządów najznakomitszych opatów: Arnolda Freibergera (1632-1672) i Jana Reicha (1672-1691) ponownie rozpoczyna się ponad stuletni okres odbudowy, rozkwitu gospodarczego i kulturalnego fundacji klasztornej.

Na przełomie XVII i XVIII wieku, dzięki ogromnej zamożności klasztoru powstają nowe obiekty: pałac opatów, klasztor, browar, piekarnia, szpital i wiele innych zabudowań gospodarczych. To czas, kiedy gruntowne zmiany dotyczyły także wnętrza kościoła Najświętszej Marii Panny – od tego czasu miał on barokowy wystrój.

Nowy pałac opata, kościół i klasztor tworzą ogromny kompleks należący do największych tego typu w Europie środkowej. Wnętrza wypełniają wspaniałe sale: sala książęca, biblioteka, jadalnia opata, refektarz i ponad 300 innych pięknych pomieszczeń zdobionych znakomitymi płótnami wielkiego malarza śląskiego Michała Willmanna, Mateusza Steinla, malowidłami Krystiana Bentuma i Feliksa Schefflera, rzeźbami Franciszka Mangoldta.

Złoty okres w dziejach opactwa skończył się w momencie sekularyzacji w 1810 r. Wówczas władze pruskie zorganizowały w klasztorze szpital wojskowy, który został wkrótce przekształcony w szpital dla chorych psychicznie arystokratów. Podczas II wojny światowej produkowano tutaj podzespoły dla stacji radio przekaźnikowych. W latach 1945-48 w klasztorze zorganizowany był szpital dla jednostek Armii Radzieckiej.

Zespół klasztorny w Lubiążu

Najistotniejszym dziełem cystersów był budynek klasztorny, który został wzniesiony w dwóch etapach: część północna w 1685-1699 r., a część południowa w 1695-1715 r. Jest jednym z największych założeń klasztornych w Europie. Warto podkreślić, że zespół klasztorny w Lubiążu to drugi co do wielkości obiekt sakralny na świecie (pierwszym jest hiszpański kompleks pałacowo-klasztorny Eskurial).

Powierzchnia dachów zajmuje ok. 2,5 hektara, a fasada wynosząca 223 metry długości, którą zdobi dwuwieżowa elewacja kościoła klasztornego, jest najdłuższą europejską fasadą barokowa. Budynek opactwa w Lubiążu posiada ponad 600 okien!

• bazyliki Wniebowzięcia NMP z lat 1307-1340,
• klasztoru,
• pałacu opatów (XVII/XVIII w.),
• pomocniczego kościół św. Jakuba,
• zabudowań gospodarczych.

W krypcie pod bazyliką znajdują się nagrobki Piastów Śląskich (m.in. Bolesława Wysokiego) oraz mumie opatów cysterskich i zakonników. Do dziś w dobrym stanie zachowało się blisko 100 mumii.

Opactwo Cystersów w Lubiążu współcześnie

Od 1950 roku cały ten ogromny kompleks praktycznie nie miał gospodarza, co sprawiło, że obiekty uległy procesowi dekapitalizacji i grabieży. W latach 60. XX wieku prowadzone były prace mające na celu zabezpieczenie zdewastowanego opactwa.

Dopiero w roku 1962 Wojewódzki Konserwator Zabytków we Wrocławiu rozpoczął prace kompleksowe mające na celu ratowanie całego zespołu. Jednak ciągle brakowało pieniędzy, nie wystarczyło nawet na dokończenie prac zabezpieczających przed dalszym niszczeniem – czytamy na stronie Fundacji Lubiąż.

Wiosną 1989 roku kilka osób, dla których uratowanie tych obiektów stało się bardzo ważną sprawą, opracowało koncepcję, znalazło fundatorów i zarejestrowało fundację. Jako główny – statutowy – cel swojej działalności Fundacja Lubiąż wyznaczyła sobie remont całego zabytkowego zespołu obiektów, jego adaptację do nowych potrzeb i przywrócenie mu dawnej świetności. Klasztorowi groziła katastrofa budowlana. Bardzo zniszczone były wnętrza sal o bogatym wystroju, wykonanym przez wybitnych artystów. Tragiczny był też stan dachów obiektów. Po zdobyciu środków finansowych Fundacja w porozumieniu i pod ścisłym nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków rozpoczęła prace ratownicze.

Od 2001 roku na terenie Opactwa odbywa się SLOT Art Festival, a od 2005 – festiwal muzyki elektronicznej Electrocity.

Sara Hass
Opracowanie na podstawie: fundacjalubiaz.org.pl, Dolnośląska Organizacja Turystyczna/dolnyslask.travel