W publicznie dostępnych katalogach Instytutu Pamięci Narodowej, a także udostępnionych zaledwie kilka dni temu zbiorach, które były dotąd zastrzeżone, znaleźć można imiona, nazwiska, stopnie i stanowiska pełnione przez funkcjonariuszy bezpieki w Ząbkowicach Śląskich lub byli jej współpracownikami. Nie ma natomiast informacji o ofiarach aparatu stalinowskiego na naszym terenie, co nie znaczy, że ich nie było. Niezbadanym obszarem jest nadal sieć powiązań osób, które były zależne od UB lub ich potomków oraz potencjalny wpływ tych nieformalnych związków na aktualne procesy społeczne, gospodarcze i życie publiczne.
Istnienie komunistycznego aparatu bezpieczeństwa we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku zainicjowały decyzje podjęte wiosną 1945 r. przez Ministra Bezpieczeństwa Publicznego Stanisława Radkiewicza. Rozkazem personalnym nr 63 z dnia 4 kwietnia 1945 r. mianował on stojącego na czele Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie mjr. Stanisława Imiołka kierownikiem grupy operacyjnej, której zadaniem było zorganizowanie dolnośląskich struktur UB. Obsadę kadrową grupy stanowili funkcjonariusze wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa publicznego w Krakowie i Kielcach oraz pracownicy centrali Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Biogramy i zdjęcia funkcjonariuszy WUBP można zobaczyć w publikacji „Twarze wrocławskiej bezpieki” wydanej przez IPN w 2006 r. Z powodu ogromnych zniszczeń wojennych w zabudowie Wrocławia siedzibą WUBP były początkowo Kąty Wrocławskie, od maja do listopada 1945 r. – Legnica, po czym ostatecznie urząd został przeniesiony do Wrocławia. W czerwcu 1945 r. na czele jednostki stał kierownik (Stanisław Imiołek), wspomagany przez zastępcę. W późniejszym okresie liczba zastępców wahała się od jednego do trzech. W urzędzie działało kilku oficerów ze Związku Sowieckiego, tzw. „sowietników”, którzy kontrolowali jego pracę. W maju 1946 r. zmieniono nazwę stanowiska kierownika jednostki na szefa WUBP. Podstawowymi komórkami w strukturze organizacyjnej WUBP były wydziały, na czele których stali kierownicy, w połowie 1946 r. przemianowani na naczelników. Latem 1945 r. w skład WUBP we Wrocławiu wchodziły komórki zajmujące się m.in.: szeroko rozumianą działalnością kontrwywiadowczą i śledczą, prowadzeniem ewidencji operacyjnej, archiwum i poczty specjalnej, sporządzaniem fotografii, cenzurą prasy i widowisk oraz cenzurą wojenną, zaopatrzeniem urzędu, zabezpieczeniem opieki medycznej i prowadzeniem działań operacyjnych przeciwko podziemiu politycznemu.
Siedzibą Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego był budynek zlokalizowany przy ul. Legnickiej, gdzie obecnie mieści się jeden z banków, o czym pisaliśmy już w naszym portalu. Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Ząbkowicach Śląskich w latach 1945 – 1950 był jedną z prawie 40 jednostek terenowych dolnośląskiej bezpieki.
Szefami PUBP w Ząbkowicach Śląskich byli kolejno (daty niekompletne ze względu na ograniczony dostęp do zasobów IPN poprzez sieć):
-
ppor. Szyjko Ryszard (1945),
-
ppor. Żmuda Józef (1. IX 1945 – 31. I 1946),
-
chor. /ppor. Lech Franciszek (p.o. 1. II 1946 – 21. IV 1947),
-
ppor. Koziarski Walter (1. X 1947 – 1 IX 1948)
– z zawodu szewc, od VIII 1945 funkcjonariusz Wydziału III WUBP w Legnicy/Wrocławiu; 1 X 1945 referent Sekcji II Wydziału I WUBP we Wrocławiu; 5 II 1946 kierownik Sekcji II Wydziału I WUBP we Wrocławiu; 20 VI 1946 zastępca naczelnika Wydziału II WUBP we Wrocławiu; 9 V 1947 naczelnik Wydziału „A” WUBP we Wrocławiu; 21 XI 1947 szef PUBP w Ząbkowicach Śląskich; 10 IX 1948 szef PUBP w Legnicy; 12 II 1949 szef PUBP w Kożuchowie; 19 V 1950 inspektor kierownictwa WUBP w Zielonej Górze; 22 VIII 1951 inspektor Biura ds. Funkcjonariuszy MBP; 18 VIII 1952 naczelnik Wydziału X UBP m. stoł. Warszawy; 25 IX 1954 zaliczony do stanu słuchaczy dwuletniego Wyższego Kursu Przeszkolenia Oficerów BP; 3 IX 1956 szef Wydziału I Zarządu Informacji Wojsk Lotniczych; 19 II 1957 szef Oddziału WSW w Koszalinie; 30 XI 1957 szef Wydziału III Oddziału WSW w Warszawie; 11 VI 1958 starszy pomocnik szefa Oddziału Zarządu WSW WOW. Awanse: chorąży – 22 VII 1946; podporucznik – 11 IV 1947; porucznik – 31 XII 1948; kapitan – 28 XII 1950; major – 21 VII 1954.
-
ppor. Sikora Zbigniew (p.o. 1. IV 1949 – 30. VI 1952),
– aktywność w organach bezpieczeństwa rozpoczął w 1944 r., w ramach nowo utworzonego Resorcie Bezpieczeństwa Publicznego przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego. Od lipca 1945 pracował jako oficer śledczy w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Zgorzelcu, a od lutego 1947 w Jeleniej Górze. Tam pod koniec pobytu pełnił obowiązki zastępcy szefa PUBP. Następnie od września 1947 do listopada 1954 kolejno: zastępca szefa PUBP w Brzegu, zastępca szefa i p.o. szef PUBP w Ząbkowicach Śląskich, szef PUBP w Kamiennej Górze. Od 29 października 1953 inspektor ds. szkolenia zawodowego przy Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu. W lipcu 1956 awansowany do stopnia majora. Następnie od 3 stycznia 1957 sprawował funkcję zastępcy naczelnika Wydziału III Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej we Wrocławiu, później od lipca 1962 do śmierci (w 1970), naczelnika Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO we Wrocławiu. Pochowany na Cmentarzu Osobowickim.
-
por. / kpt. Maluga Stanisław (1. VII 1952 –10. III 1953),
-
por. Sordyl Aleksander (p.o. 1953),
-
chor. Stokłosa Stanisław (1. II 1954 –1. IX 1955),
-
por. Makuch Stanisław (1 IX 1955–1956).
W dostępnych katalogach Instytutu Pamięci Narodowej uwidocznione są personalia identyfikujące osoby, które jako funkcjonariusze lub w innej formie działały w strukturach lub zależności od ząbkowickiego PUBP – np. jako „tajni współpracownicy”. Niektórzy z tych ludzi w czasach PRL awansowali na wysokie szczeble w aparacie władzy. Przykładem jest biografia niejakiego Władysława Wojtasika. Rozpoczął pracę w PUBP w Ząbkowicach Śląskich jako referent gminny już 10 marca 1945 r., skierowany przez Komitet Powiatowy PPR w Ząbkowicach. W 1947 odbył kurs zastępców szefów PUBP. W okresie od 6.11.1962 do 30.07.1964 faktycznie był rezydentem rezydentury paryskiej, a oficjalnie I sekretarzem Ambasady PRL w Paryżu. Po powrocie do Polski skierowany do MSZ pod przykryciem wicedyrektora Departamentu Konsularnego. Od 7.10.1979 mianowany przedstawicielem PRL w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli w Kambodży. 31.10.1973 zwolniony z MSW w związku z przejściem do pracy w MSZ i mianowaniem na stanowisko ambasadora PRL w Rumunii. Wielu innych funkcjonariuszy PUBP było przenoszonych do innych jednostek bezpieki w kraju, a część (po likwidacji UB) pozostawała w MO czy SB. Niektórzy z nich znaleźli się w życiu publicznym już po 1989 r., zajmując niekiedy wpływowe pozycje w administracji publicznej, wymiarze sprawiedliwości czy lokalnej przedsiębiorczości. Ze względu na ograniczony zakres lustracji, dostęp do wiedzy o przeszłości tych osób jest utrudniony.
Sporo światła na problematykę działalności bezpieki w Ząbkowicach Śląskich rzucają dwie publikacje książkowe, jakie ukazały się w ostatnich latach. Pierwsza jest praca dra Bartosza Grygorcewicza „Oblicza przeszłości. Zarys dziejów Ząbkowic Śląskich w latach 1945 – 1948” wydana w 2007 r. Drugą jest książka dr Beaty Blicharskiej pt. „Z Frankenstein do Ząbkowic Śląskich. Drogi powojennych integracji na Ziemi Ząbkowickiej” wydana w 2014 r. Natomiast w 2013 r. na łamach lokalnego czasopisma „Wiadomości Powiatowe ukazał się cykl artykułów napisanych przez Leszka A. Nowaka. Są one zapisem wspomnień osób, które były ofiarami komunistycznego reżimu, którego „ramieniem” byli ząbkowiccy UB-ecy.
Z kolei na jednym z forów internetowych www.zabkowiceslaskie.pun.pl znaleźć można (cytowane za IPN) informacje o środowiskach i osobach inwigilowanych i represjonowanych przez UB w latach stalinowskich. Wymienia się tam: Armię Krajową (oddział Bolesława Ostrowskiego), grupę pod dowództwem Czesława Maciejaka, grupę pod dowództwem Józefa Klimaszewskiego „Grota”, Ochotniczą Partyzantkę Polską, Podziemną Organizację Młodzieżową (w aktach sądowych wskazywana jako „Monastyr”) oraz Polski Ruch Wyzwolenia Narodowego. Z oddziału AK wyroki pozbawienie wolności dotknęły w 1951 r. Stanisława Brusa (na 12 lat) oraz Bolesława Augustyna (na 10 lat), a już w 1947 r. Jana Kijaka (na 8 lat). To tylko niektóre przykłady „łagodniejszych” efektów działań UB-eków, których finałem nie była śmierć lub trwała utrata zdrowia ich ofiar.
DZISIAJ:
– GODZ. 20:00: SYMBOLICZNA UROCZYSTOŚĆ POD POMNIKIEM POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ NA PLACU JANA PAWŁA II W ZĄBKOWICACH ŚLĄSKICH – ZAPALENIE BIAŁYCH I CZERWONYCH LAMPEK ORAZ ODŚPIEWANIE HYMNU NARODOWEGO.
– GODZ. 20:30 (TVP1) – Historia Roja, czyli w ziemi lepiej słychać – odc. 1 – wiosna 1945 r. 20-letni Mieczysław Dziemieszkiewicz traci starszego brata, dowódcę oddziału Narodowych Sił Zbrojnych na Mazowszu, zamordowanego przez żołnierzy sowieckich. Wraca do domu, przyjęty do oddziału „Pogody” przyjmuje pseudonim „Rój”.
W latach 1944 – 1956 wskutek terroru komunistycznego w Polsce śmierć poniosło ponad pięćdziesiąt tysięcy osób, straconych na mocy wyroków sądowych, zamordowanych i zmarłych w siedzibach Urzędów Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej, więzieniach i obozach, zabitych w walce lub w trakcie działań pacyfikacyjnych. Znaczną część ofiar stanowili członkowie antykomunistycznego ruchu oporu, kontynuujący walkę zbrojną do początku lat pięćdziesiątych. Ich ciała grzebano w utajnionych i w większości nieznanych do dziś miejscach: na i w pobliżu cmentarzy, w pobliżu siedzib aparatu bezpieczeństwa, w lasach i na poligonach wojskowych. Niektóre przekazywano także do zakładów anatomii. Dla szybszego zatarcia śladów stosowano niekiedy środki chemiczne przyspieszające rozkład szczątków. Do lat osiemdziesiątych włącznie zlikwidowano prawie wszystkie kwatery ze szczątkami więźniów okresu stalinowskiego. Dla badaczy archiwów i osób interesujących się historią nie ma wątpliwości, że siedziba PUBP przy ul. Legnickiej oraz kilka innych miejsc na terenie Ząbkowic Śląskich, nadal skrywają tragiczne tajemnice czasów, kiedy wielu ludzi niezłomnie trwało w przekonaniu, że Polska znajduje się pod okupacją sowiecką i nie wolno się z tym pogodzić. Dzisiaj, obchodząc Narodowy Dzień Pamięci o Żołnierzach Wyklętych, upamiętniamy ich postawy i wierność Polsce.
Opracowano na podstawie: ipn.gov.pl / inwentarz.ipn.gov.pl / katalog.bip.ipn.gov.pl / zabkowiceslaskie.pun.pl /
