Po raz pierwszy zastosowali go w latach 80 w brazylijskim mieście Porto Alegre i praktykują z powodzeniem do dzisiaj. Mowa jest o „budżecie obywatelskim”, który był jednym z haseł i obietnic powtarzanych w trakcie ogólnopolskiej samorządowej kampanii wyborczej jesienią 2014 r. Mamy już początek roku 2016 i w żadnym z samorządów Powiatu Ząbkowickiego nie mówi się o tej formie włączania mieszkańców w realne decyzje o wydatkach gmin.
Wrocław – stolica regionu definiuje „budżet obywatelski” jako „proces, który umożliwia mieszkańcom dyskusję i bezpośredni wpływ na decyzje o przeznaczeniu części budżetu publicznego na przedsięwzięcia zgłoszone bezpośrednio przez obywateli.” Wrocławianie w tym roku będą już po raz trzeci spełniać swoje „zachcianki”, na co władze miasta przeznaczyły 25 mln zł. Do początku marca trwa nabór wniosków na zadania, które mogą obejmować inwestycje, remonty dotyczące mienia gminnego bądź mienia zlokalizowanego na terenach gminnych. Środki podzielono pomiędzy dzielnice Wrocławia, a specjalną pulę (ok. 4 mln zł) wskazano na projekt ogólnomiejski. Spośród zgłoszonych propozycji, wrocławianie będą mogli potem w głosowaniu internetowym wybrać preferowane przez siebie projekty. Ich realizacja w całości spoczywa na administracji miejskiej. Zainteresowanie wrocławian „budżetem obywatelskim” wyraźnie rośnie z roku na rok.
Pilotaż budżetu obywatelskiego zamierza w tym roku przeprowadzić samorząd Województwa Dolnośląskiego. W tegorocznym budżecie zaplanowano na ten cel symboliczną kwotę ok. 500 tys. zł, która ma być podzielona na regiony pokrywające się z dawnymi województwami (w tym region wałbrzyski, czyli Powiat Ząbkowicki i jego gminy) plus miasto Wrocław. Urząd Marszałkowski postanowił, że zgłaszane będą mogły być przedsięwzięcia o charakterze wydarzeń z dziedziny turystyki i sportu. Wbrew pozorom małe gminy mogą mieć w tym „wyścigu” spore szanse na zdobycie wsparcia, bo o jego udzieleniu przesądzać będzie głosowanie obywateli, a właśnie w małych samorządach łatwiej jest mobilizować mieszkańców do wspólnego pomysłu. Do „budżetu obywatelskiego” przymierzało się Kłodzko, lecz po zmianie władz miasta w wyniku wyborów 2014 r., odstąpiono od tego zamiaru. Natomiast pomysł wdrożono w Dzierżoniowie, realizowany jest w Świdnicy i Wałbrzychu.
Deklarację wdrożenia budżetu obywatelskiego w 2014 r. formułowali wprost (wtedy jako kandydaci) obecnie burmistrzowie: Alicja Bira w Ziębicach i Marcin Orzeszek w Ząbkowicach Śląskich. W wyborczych zapowiedziach włodarze dwóch największych miast Powiatu Ząbkowickiego obiecali mieszkańcom swoich gmin, że ten system ich udziału w decyzjach budżetowych zostanie wprowadzony w obecnej kadencji. Marcin Orzeszek mówił: „Budżet obywatelski z podziałem na cztery osiedla w mieście: Os. Pallotyńskie, Stare Miasto, Os. XX-lecia i Os. Słoneczne, a dla terenów wiejskich – fundusz sołecki”. Alicja Bira mówiła: „Jestem za wprowadzeniem w naszej gminie tzw. budżetu obywatelskiego, który umożliwia współudział mieszkańców w zagospodarowaniu części środków naszego wspólnego budżetu przez obywateli. Duże miasta w Polsce z powodzeniem realizują już od kilku lat taką formę wykonywania małych, ale bardzo potrzebnych zamierzeń inwestycyjnych. Również wiele mniejszych gmin coraz częściej podejmuje takie inicjatywy. Jest tak dlatego, że mieszkańcy sami lepiej potrafią dostrzec to, co może im poprawić lokalna infrastrukturę, np. plac zabaw, droga rowerowa, małe boisko sportowe itp.”
Pozostali włodarze naszych gmin nie formułowali takiej propozycji swoim wyborcom. W niektórych gminach praktykowany jest tzw. „fundusz sołecki”, ale wypada zaznaczyć, że ta metoda ma zupełnie inny charakter, niż „budżet obywatelski”, choć również opiera się na wydzieleniu kwot z budżetu gminy na poszczególne sołectwa. Tutaj jednak, to sami mieszkańcy danej wsi muszą wykonać ustalone zadanie i rozliczyć się z wydatkowanych pieniędzy przed urzednikami. W przypadku „budżetu obywatelskiego” to mieszkańcy najpierw zgłaszają propozycje, potem w głosowaniu powszechnym wybierają konkretny projekt, a całość realizacji i rozliczeń jest po stronie administracji.
Temat zamierzamy kontynuować. Wkrótce skierujemy do wszystkich samorządowców gmin Powiatu Ząbkowickiego formalne zapytanie dotyczące ich stosunku do „budżetu obywatelskiego”. Zachęcamy też naszych Czytelników, w tym organizacje pozarządowe i inne środowiska społeczne, do dyskusji na ten temat. Warto już teraz wskazać pomysły, jakie chcielibyśmy wdrażać w naszych gminach, a które dotąd nie znalazły odbicia w uchwalanych przez radnych budżetach. Swoje spostrzeżenia wpisujcie Państwo jako komentarz do tego artykułu.
