#MiejscaKultury Dolnego Śląska – Twierdza Srebrna Góra

W rzeczywistości to nie jeden obiekt, a cały zespół wznoszących się nad miasteczkiem fortόw. Jest miejscem wyjątkowym na europejską skalę i jedną z najważniejszych atrakcji Dolnego Śląska. Jej dzieje sięgają XVIII wieku, jednak do dziś przyciąga tłumy turystów. Cieszy się także zainteresowaniem pośród naukowców i badaczy – Twierdza Srebrna Góra to unikatowe #MiejsceKultury Dolnego Śląska.

Architektura Twierdzy Srebrna Góra

Twierdza Srebrna Góra składa się z sześciu fortów. Największy podziw od zawsze wzbudzał potężny Donjon, wieża łącząca w sobie funkcje mieszkalne i obronne, zamieszkiwana w czasie pokoju. Twierdza posiadała ponad 150 kazamat rozmieszczonych na trzech kondygnacjach. Ogromne magazyny, studnie, zbrojownia, kaplica, więzienie, szpital, piekarnia, browar, warsztaty rzemieślnicze i prochownia czyniły ten fort całkowicie samodzielnym i samowystarczalnym. W środku zmieścić się mogło blisko 3760 żołnierzy, olbrzymie zapasy amunicji, opału i żywności.

Historia Twierdzy Srebrna Góra

W latach 1765-1777, kiedy powstawała, należała do najnowocześniejszych tego typu fortyfikacji w całej Europie. Jej zadaniem było zabezpieczenie militarne zdobytego przez Prusy w 1740 roku Śląska. Twierdza została skonstruowana według projektu pruskiego inżyniera Ludwika Wilhelma Reglera, ze zmianami wprowadzonymi przez króla Fryderyka Wielkiego. Czasy jej świetności datowane są do 1800 roku, wówczas zmarł jeden z największych pasjonatów twierdzy, Fryderyk Wilhelm II. W tym samym roku fortyfikację odwiedził ambasador Stanów Zjednoczonych w Królestwie Prus, John Quincy Adams, który 25 lat później objął urząd prezydenta USA.

Oblężenie Twierdzy Srebrna Góra

W 1807 r. do Srebrnej Góry nadciągnęła armia francuska dowodzona przez młodszego brata Napoleona Bonaparte – Hieronima. Wymagające walki w trudnych warunkach przerwano zawieszeniem broni i pokojem w Tylży (1807). Po odbudowie zniszczeń, twierdzę postawiono w stan gotowości bojowej w 1850 roku, kiedy to Prusy zmuszone były do uznania zwierzchnictwa Austrii. 16 lat później doszło do wymarszu wojsk i zamknięcia rozdziału wojennego w historii twierdzy. Od tego czasu pełniła rolę poligonu saperskiego.

Wraz z rozwojem przemysłu, w 2 poł. XIX w. na terenie twierdzy powstały przędzalnie, garbarnia, fabryka zegarków kieszonkowych. Fortyfikacje służyły wówczas jako poligon doświadczalny dla prób artylerii i materiałów wybuchowych. Wskutek rozwoju połączeń kolejowych, a szczególnie otwarcia w 1900 roku tzw. „srebrnogórskiej zębatki” łączącej Srebrną Górę z Nową Wsią Kłodzką, u kresu XIX wieku Twierdza Srebrna Góra rozpoczęła swoją karierę jako atrakcja turystyczna.

Dynamiczny rozwój turystyki przerwały trudne wojenne czasy. Podczas II wojny światowej, w latach 1939-1941 utworzono tam obóz jeniecki Oflag VIII B, w którym więziono polskich oficerów.

Wojna przyniosła wiele zniszczeń, a władze nie były zainteresowane losami zdewastowanej XVIII-wiecznej twierdzy. Dopiero w 1966 r. zorganizowana grupa harcerzy Hufca Dolnośląskiego zajęła się fragmentem twierdzy, rozpoczynając tym samym wieloletnią „Akcję Srebrna Góra”. Dzięki pomocy harcerzy i młodzieży górniczej udało się częściowo wyremontować forty.

Twierdza Srebrna Góra obecnie

Rozległość całego zespołu fortów (106 ha) i zlokalizowanie na szczytach pozwala zaliczyć srebrnogórską warownię do największych tego typu budowli obronnych w całej Europie.

W 2002 r. został powołany pierwszy w kraju Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze, jako kluczowy podmiot w działaniach na rzecz renowacji i zagospodarowania fortyfikacji. W 2004 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej nadał Twierdzy poprzez rozporządzenie status Pomnika Historii. Trzy lata później do życia powołana została srebrnogórska grupa rekonstrukcyjna – Infanterie – Regiment von Alvensleben (nr 33) nawiązująca strojami do garnizonu, który stacjonował na twierdzy w okresie wojny francusko-pruskiej. Turystów oprowadzają po twierdzy przewodnicy – żołnierze.  W programie zwiedzania m.in. wizyta na dziedzińcu, w podziemnych kazamatach, ekspozycja znalezisk z XVIII w., pokazowy wystrzał z muszkietu. Wyjątkowym punktem wycieczki jest taras widokowy na koronie Donjonu. Tutaj na odwiedzających czeka piękna panorama sięgająca Gór Opawskich oraz masywu Śnieżnika.

Sara Hass
Opracowanie na podstawie: forty.pl, dolnyslask.travel/Dolnośląska Organizacja Turystyczna, zabytek.pl/Narodowy Instytut Dziedzictwa